भक्तपुर, ४ भदौ । मध्यपुरथिमि नगरपालिका–२ सानोठिमीस्थित बाल सुधार गृहमा आइतबारदेखि तनाबग्रस्त थियो । आइतबार अचानक एक बन्दीको सुधार गृहमै मृत्यु भएपछि सुरु भएको तनाबले सोमबारसम्म आइपुग्दा विकराल रुप लियो । आइतबारको घट्ना पछि निकै त्रासमा रहेका बन्दीहरुले सोमबार मध्यान्हपछि बाल सुधार गृहको पछाडिको गेट तोडफोड मात्रै गरेनन्, सुधार गृहमा रहेका २२१ जना बाहिर निस्केर प्रहरी माथिनै जाईलागे ।
मुख्य गेट तोडफोड गरि बाहिर निस्केका बालबन्दी र प्रहरीबीच झडप हुँदा २४ जना घाइते भएका छन् । प्रहरीले तीन राउण्ड गोली चलाउदा दुई जना बालबन्दीलाई गोली लागेर घाइते भएका छन् । बन्दीतर्फ घाइते भएका ६ जना मध्ये दुई जनालाई गोली लागेको छ । त्यसमध्ये एक गम्भिर एकको बस्र अस्पतालस्थित ट्रमा सेन्टरमा उपचार भइरहेको छ ।
सोमबारको घट्नामा बालबन्दीको आक्रमणबाट नेपाल प्रहरीका प्रहरी निरीक्षकसहित १० जना, शसस्त्र प्रहरीको आठ जना घाइते भएको प्रहरी परिसर भक्तपुरका प्रहरी उपरीक्षक प्रजित केसीले जानकारी दिए । बन्दीको आक्रमणबाट हात भाचिएका प्रहरी निरीक्षक सञ्जिव ओलीको मध्यपुर अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ । घाइतेको भक्तपुरको नागरिक कम्युनिटी अस्पताल, मध्यपुर अस्पताल बीर अस्पताल, त्रिबि शिक्षण अस्पतालमा उपचार भइरहेको प्रहरीले जानकारी दिए ।
बाल सुधार गृहमा रहेका २९९ जना बालबन्दी मध्ये सुधार गृहको गेट तोडफोड गरेर २२१ जना फरार भएका थिए । भक्तपुर र काठमाडौंका बिभिन्न ठाउँबाट प्रहरीले १०४ जनालाई पक्राउ गरेको प्रहरी उपरीक्षक केसीले जानकारी दिए । फरार रहेका मध्ये सबै नेपाली र धेरै तराईमूलका रहेका जानकारी दिदै उनले थप १७ जना पनि रातभरीमा पक्राउ गरिसक्ने दाबी गरे । सुधार गृह भित्र रहेको केटी बन्दी र केही बालकहरु भने गृहमै त्रसित भएर बसेका थिए ।
बन्दीले गेट तोडफोड गरेर बाहिर निस्कदै घरेलु हतियार र ढुङ्गा प्रहार गरि प्रहरी माथिनै आक्रमण गरेपछि स्थिति नियन्त्रणमा लिन बाध्य भएर प्रहरीले गोली चलाउनु परेको प्रहरी उपरीक्षक केसीले जानकारी दिए ।
सुधार गृहको भान्छालगायतमा रहेको लाठी, भाला, खुकुरी, चक्कुलगायतका हतियार लिएर बाहिर निस्केका बन्दीले प्रहरी माथि आक्रमण गरेपछि प्रहरीको भागदौड चलेको प्रतक्ष्यदर्शी स्थानीयले बताए । प्रतक्ष्यदर्शीका अनुसार बन्दीले उनीहरुलाई सानोठिमीको एसओएससम्म लखेटेको, केहीलाई कुटपिट गरेको, ढुङ्गाले हानेको र नारा लगाउदै सडक सडक हिडेका थिए ।
भक्तपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी खगेन्द्रप्रसाद रिजालले गोली चलाउन आफूले आदेश नदिएको जानकारी दिए । अबस्था भयावह भएपछि प्रहरीले गोली चलाउन बाध्य भएको जानकारी पाएको सुनाए ।
सुधार गृहका गेट तोडफोड गरेर बाहिर निस्केको बालबन्दीले सुधार गृहका बिभिन्न सामानहरु तोडफोड गरेका छन् । सुधार गृहको व्यबस्थापन गर्दै आएको यूसेप नेपालको कार्यालयमासमेत उनीहरुले तोडफोड गरेका छन् । यूसेप नेपालका कार्यकारी निर्देशक केशव सुवालले आइतबारको घट्नाबारे गृह मन्त्रालयमा छलफलका लागि गएको बेलामा यता यस्तो घट्ना भउको भन्दै बन्दीको तोडफोडबाट यूसेपमा कति क्षति भयो भन्नेबारेमा यकिन भइनसकेको बताए ।
सुधार गृह भित्र बन्दीबीच गुम्सिएको आक्रोस पोखियो :
बाल सुधार गृहभित्र बन्दीमा वर्षौदेखि आक्रोस थियो । घट्नाबारे जानकारी दिदै एक बन्दीले भने, “आजको घट्ना हिजोको घट्नासँग मात्रै जोडिएको छैन, यहाँ भित्र वर्षैदेखि गुम्सिएर रहेको आक्रोस एकै पटक पोखिएको हो । यहाँ भित्र बन्दीलाई हुने विभेद, गुणस्तरहिन खाना, पानी, शिक्षाको अवसर धेरै छन्, मैले यहाँको सुधारका लागि २० वटा बुँदा बनाएर माग गर्न खोज्दा मैमाथि जाइलाग्ने काम भयो ।”
पाँच वर्षदेखि सुधार गृहमा रहेका अर्का एक बालबन्दीका अनुसार सुधार गृहभित्रै बन्दीका दुई वटा गुट छन् । सुधार गृहका इन्चार्ज एवं व्यबस्थापन समूहसँग निकट रहेका गुटले अर्को पक्षलाई पेल्ने, हेप्ने र विभेद गर्दै आएको थियो । सोमबार पनि सुधार गृहभित्रै यी दुई समूहबीच झडप भएको थियो । झडपमा तोडफोडसमेत भएको थियो ।
गुणस्तरीय खाना, पानी, सहज शिक्षा, समयमै औषधि उपचार नपाउने त्रासमा सधै यहाँको बन्दी रहनु परेको ती बालकले बताए । त्यहाँ भित्रको विभेदको आक्रोस पनि सोमबारको घट्नाको एउटा रुप भएको उनकौ भनाइ थियो ।
के के भयो, आइतबार र सोमबार :
शनिबार राती खाना खाएर सुतेका रामेछापको मन्थली नगरपालिका–३, कठजोरका २१ वर्षीय कमल बस्नेत आइतबार बिहान उठेनन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालय रामेछापबाट २०७७ जेठ २९ गते १८ वर्षको उमेरमा पाँच वर्षीय बालिकालाई जबरजस्ती करणी गरेको अभियोगमा सजाय भुक्तान गर्न बाल सुधार गृह सानोठिमीमा ल्याईएका बस्नेतको आइतबार ओछ्यानमा बेहोस अबस्थामा थिए ।
एक बन्दीका अनुसार उनले समयमै उपचार नपाउँदा उनको त्यहीँ मृत्यु भइसकेको थियो । आइतबार बिहान बस्नेतलाई उपचारका लागि गठ्ठाघरस्थित नागरिक कम्युनिटी अस्पताल पुर्याईयो तर चिकित्सकले मृत्यु भइसकेको जानकारी गराए ।
मृतकको बाँया खुट्टाको तिघ्रामा पिलो आएको र पहिलादेखिनै आँखामा समस्या रहेको भएपनि शनिबारदेखिनै उनलाई ज्वरो आएपछि सुधार गृहका इन्चार्जले मृतकका दाजुलाई खबर गरेका थिए । त्यसपछि शनिवार राती ज्वरो आयो भन्दै सिटामोल खाएर सुतेपनि बस्नेत बिहान उठेनन् ।
बस्नेतको मृत्यु पछि सुधार गृहमा बालबन्दीमा त्रास उत्पन्न भएको एक बन्दीले बताए । दिउँसो मृतकका आफन्तले बाहिरबाट नाराबाजी गरेपछि पुरुष थुनुवाले भित्रैबाट उसको पक्षमा नाराबाजी गरेका थिए । त्यसपछि आइतबार दिउँसैबाट सुधार गृहको स्थिति तनाबग्रस्त बनेको थियो ।
मृतकका आफन्तले समयमै उपचार नपाउँदा ज्यान गएको भन्दै घट्नाको निष्पक्ष छानबिन गर्नु पर्ने, दोषीलाई कारबाही गर्नुपर्ने र उचित क्षतिपूर्ती दिनुपर्ने माग गर्दै नाराबाजी गरेका थिए । आइतबार दिउँसो आफन्तले घटनाबारे बुझ्न खोज्दा उल्टै प्रहरी बृत्त थिमिका प्रहरीले पीडित पक्षमाथि दुव्र्यवहार गरेको आफन्तले आरोप लगाएका थिए ।
भक्तपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी एवं जिल्ला सुरक्षा समितिका संयोजक खगेन्द्रप्रसाद रिजालको अध्यक्षतामा आइतबार सुरक्षा निकायका प्रमुख र मृतक परिवारसँग जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा भएको छलफलमा दुबै पक्षबीच सहमति भएको थियो ।
छलफलपछि घट्नाबारे यथार्थ बुझ्न सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी डोरेन्द्रप्रसाद निरौलाको नेतृत्वमा प्रहरी परिसर भक्तपुरका डिएसपी बसन्त पाठक, जिल्ला प्रशासन कार्यालयका अधिकृत अशोककुमार पोखरेल सदस्य सचिव र महिला बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयका अधिकृत प्रतिनिधि सदस्य रहेको छनबिन समिति गठन गर्दै समितिलाई सात दिनभित्र सत्यतथ्य छानविन गरी प्रतिवेदन पेश गर्ने, जम्मेवारी तोकेको थियो ।
घट्नाबारे सत्यतथ्य अनुसन्धान गर्ने, शवको परीक्षण गर्ने र त्यसको रिपोर्ट एवं छानबिन समितिको प्रतिवेदनकोअ ाधारममा क्षतिपूर्तिको लागि माथिल्लो निकायमा लेखि पठाउने र सोमबार घट्नाकाबारेमा प्रहरीमा जाहेरी दिने सहमति भएको थियो ।
मृतक परिवारसँग भएको सहमति अनुसार सोमबार मृतक परिवार प्रहरी कार्यालयमा मध्यान्हसम्म नआएपछि प्रजिअ रिजाल आफैले सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी निरौलालाई मृतकका आफन्तलाई जाहेरी दिन आउन आग्रहसमेत गर्न लगाएको प्रजिअ रिजालले बताए ।
तर मृतकका आफन्त अचानक सोमबार मध्यान्ह पछि बाल सुधार गृह गएर नाराबाजी गर्न थालेपछि आक्रोसित सुधार गृहका बन्दीहरुले नाराबाजी गर्दै गेट फुटाएर बाहिर निस्किए पछि अबस्था तनाबग्रस्त बनेको उनको भनाइ थियो ।
त्यसलगत्तै बन्दीले भित्रैबाट नाराबाजी गर्दै सुधार गृहको भान्छामा रहेको खुकुरी, चक्कु, लाठी, भाला लगायतका हतियार लिएर निस्केपछि बाहिर रहेका प्रहरीलाई आक्रमण गरेको उनले बताए । एकैपटक ठूलो संख्यामा बन्दी निस्केर प्रहरीलाई लखेटेका थिए । प्रतक्ष्यदर्शीका अनुसार प्रहरीहरुलाई बन्दीले सानोठिमी एसओएससम्म लखेटेका थिए भने केहीलाई कुटपिट गरेका थिए । प्रहरी माथि ढुङ्गा प्रहार गरेका थिए ।
झडपमा प्रहरीले दुई राउण्ड अश्रुग्यास र तीन राउण्ड गोली चलाएको र दुई बन्दी घाइते भएको प्रहरीको भनाइ छ । बन्दीले समूहमै नाराबाजी गर्दै पैदल काठमाडौं तर्फ गएका थिए, कही बन्दी त्यहीँबाट फरार भएका थिए । यूसेपका अनुसार केही बन्दी पछि आफै फर्किएर सुधार गृहमै आएका थिए ।
प्रहरी र प्रशासनले भने सोमबारको घट्ना मृतक बस्नेतका आफन्तको लापर्वाही र आइतबारको सहमति विपरितको जाहेरी नदिई सुधार गृहमै गएर नाराबाजी गरि बन्दीलाई भड्काउदा भएको उपज भएको आरोप लगाएको छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा भएको सहमति हिजो साँझ घट्नाले सहज रुप लिएपनि आज दिउँसो सहमति विपरित मृतकका आफन्त फेरी सुधार गृह गएर नाराबाजी गरेपछि सोमबारको घट्ना भएकोे प्रहरीको भनाइ छ ।
राज्यको चरम लापर्वाही :
सरकारले हत्या, बलात्कारलगायत बिभिन्न अपराधका घट्नामा दोषी ठहर गरेका बालबालिकालाई कारागारमा नराखी बाल सुधार गृहमा राखेर शिक्षा, स्वास्थ्य, खानपानलगायतको व्यबस्था गर्दै आएका छ ।
सरकारले देशभर भक्तपुर, मोरङ, कास्की, बाँके, मकवानपुर, डोटी, पर्सा र रुपन्देहीमा बाल सुधार गृह सञ्चालन गरेको छ । महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालय अन्तरगत सरकारले बालसुधार गृह चलाउँदै आएको छ । केही बाल सुधार गृहको व्यबस्थापनको जिम्मेवारी भने गैर सरकारी संस्थाले लिदै आएको छ ।
सानोठिमीमा रहेको बाल सुधार गृहको व्यबस्थापनको जिम्मेवारी भने गैरसरकारी संस्था यूसेप नेपालले लिदै आएको छ । वर्षौदेखि बाल सुधार गृहको क्षमता भन्दा बढी बन्दीहरु यहाँ राखिएको छ । यूसेप नेपालले यहाँको सुधार गृहको क्षमता बृद्धि गर्न र सेवा सुबिधा थप गर्न पटक पटक माग गरे पनि राज्यले नसुनेको यूसेपको भनाइ छ ।
यूसेप नेपालका निर्देशक केशव सुवालका अनुसार बाल सुधार गृहमा क्षमताभन्दा बढी बालबन्दीहरु रहेका छन् । यहाँ २१० जनाको क्षमता रहेपछि बिभिन्न अपराधका घट्नामा परेर सुधार गृहमा रहेका ४३ जना बालिका र २५६ बालक हाल २९९ बन्दी रहेका छन् । यूसेप नेपालले यहाँको क्षमता बढाउन, १८ वर्ष उमेर नाघेकालाई अन्यत्र सार्न, कम्तीमा शिक्षा १२ सम्म अध्ययनका लागि यहीँ व्यबस्थापन गर्न, सेवा सुबिधा एवं बजेट बढाउन पटक पटक माग गरेपनि सुनुवाई नभएपछि कठिन रुपमा व्यबस्थापन गर्दै आएको थियो ।
सुधार गृहभित्र गुणस्तरीय खाना, शुद्ध पिउँने पानीसमेतको व्यबस्था नभएको, सुधार गृह भित्रै विभेद हुने गरेको, २२ वर्षभन्दा माथिका उमेरका पुरुष एवं युवतीलाई पनि सुधार गृहमै राख्ने गरेको, बालबालिकाको उमेर नाघेपछि अयन्त्रै नलैजादा बेला बेलामा आन्तरिक रुपमा पनि बिवाद हुदै आएको एक बन्दीले बताए । बन्दी बीचनै दुई गुट रहेको, बिरामी पर्दा समयमै उपचार र औषधिको व्यबस्था नहुने गरेको, उच्च शिक्षा अध्ययन गर्न समस्या भएको बताए । राज्यले सुधार गृहको क्षमता अभिबृद्धि गर्ने, उमेर नाघेकालाई अन्यत्र सार्ने र पर्याप्त बजेट एवं सेवा सुबिधा उपलब्ध नगराउदाको परिणाम पनि यो घट्नासँग जोडिएको ती बन्दीले बताए ।
सुरक्षाकर्मीतर्फ १९ र बालबन्दीतर्फ १० घाईते, बिभिन्न सामान तोडफोड :
बाल सुधार गृहमा आज प्रहरी र बन्दीबीच भएको झडपमा २९ जना घाइते भएका छन् । जिल्ला प्रहरी परिसर भक्तपुरका प्रहरी उपरीक्षक प्रजित केसीले राती नौ बजे घट्नामा घाइते र क्षतिको अन्तिम विवरण आएको जानकारी दिदै सुरक्षाकर्मी तर्फ १९ जना र बन्दीतर्फ १० जना घाइते भएको बताउनुभयो ।
घाईते प्रहरी मध्ये थिमि वृत्तका प्रहरी निरीक्षक सञ्जिव ओलीको दाहिने हात भाँचिएर मध्यपुर अस्पतालबाट थप उपचारका लागि प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्ज रिफर गरिएको छ । काठमाण्डौँ कारागार दरबन्दी भई हाल परिसर भक्तपुरमा कार्यरत ३४ वर्षीय प्रहरी हवल्दार चन्द्रमाया राईको दाहिने खुट्टा भाँचिएको भक्तपुर अस्पतालमा उपचार भइरहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
घट्नामा थिमि वृत्तका प्रहरी नायव उपरीक्षक रविन श्रेष्ठको दाहिने नली खुट्टामा चोट लागेको, प्रहरी परिसर भक्तपुरका प्रहरी जवान लक्ष्मण खड्का, बरिष्ठ प्रहरी हवल्दार बेलकुमारी बुढाथोकी, प्रहरी हवल्दार सूर्य बस्नेत, हवल्दार ३८ वर्षीय श्यामसुन्दर ठाकुर, प्रहरी जवान पुनम टमाटा, प्रहरी सहायक हवल्दार बादुरे राउत, प्रहरी जवान सन्तोष पचभैया, प्रहरी जवान भरत अड्केजाको भक्तपुर अस्प्ताल, मध्यपुर अस्पताल र भक्तपुर इन्टरनेशनल अस्पतालमा उपचार भएको प्रहरी उपरीक्षक केसीले जानकारी दिएको थियो ।
यसैगरी सशस्त्र प्रहरी बलतर्फ घाइते भएका वरिष्ठ प्रहरी हवल्दार हरिशरण थापा, प्रहरी सहायक हवल्दारहरु माधव अधिकारी, ज्ञानबहादुर महत, प्रहरी जवानहरु राम प्रवेश सिंह, उमेश कुमार कलवार, राधिका थापा, कल्पना श्रेष्ठ, सुदन सुवाल उनीहरु सबैलाई थप उपचारका लागि सशस्त्र प्रहरी अस्पताल बलम्बू रिफर गरिएको छ ।
त्यस्तै बाल बन्दीतर्फ घाइते हुनेहरुमा १८ वर्षिय साहिनी गोपाली, २२ वर्षिय दिले परियार, २१ वर्षिय विश्वास गपाली, २२ वर्षिय अर्जुन नेपाली, १८ वर्षिय सन्देश खत्री, २० वर्षिय दिनेश पुन मगर, २२ वर्षिय विशाल पाण्डे, १८ वर्षिय शंकर घर्ती, २२ वर्षिय उमेश कार्की, २० वर्षिय सञ्जिव तामाङ रहेका छन । घाइते मध्ये घर्तीको बीर अस्पतालको ट्रमा सेन्टरमा र अन्यको नागरिक अस्पताल, भक्तपुर इन्टरनेशनल अस्पताल, मध्यपुर अस्पताललगायतमा उपचार भइरहेको छ ।
त्यसैगरि सुधार गृहको गेट तोडेर बाहरि निस्कने क्रममा बाल बन्दीहरुले बिभिनन सामानहरु तोडफोड गरि क्षति पुर्याएका छन् । प्रहरी उपरीक्षक केसीका अनुसार बालसुधार गृह कार्यालय को १ नं को पोष्टमा रहेको कुर्ची, टेवल, सिसाको वत्ती फुटाएको, एक थान टिभि, युसेफ नेपालका कार्यालयका झ्यालका सिसा, बत्तिहरु, टेको, सिसि क्यामरा, कम्युटरको स्टेन तार राउटर र कुर्सी फुटाएर क्षति पुर्याएको छ ।
त्यस्तै बाल सुधार गृह भवन क्षती, कुर्सी, वेन्च, झ्याल, ढोका लाईटमा क्षति पुगेको छभने बालबन्दी बस्ने व्यारेकको झ्यालको सिसा, वाडेनको कार्यकक्षमा रहेको सिसिटिभी क्यामरा, मनिटर र दराज टेबल फुटाएर क्षति पुर्याएका छन् ।
सुरक्षाकर्मीतर्फ १९ र बालबन्दीतर्फ १० घाईते, बिभिन्न सामान तोडफोड
बाल सुधार गृहमा आज प्रहरी र बन्दीबीच भएको झडपमा २९ जना घाइते भएका छन् । जिल्ला प्रहरी परिसर भक्तपुरका प्रहरी उपरीक्षक प्रजित केसीले राती नौ बजे घट्नामा घाइते र क्षतिको अन्तिम विवरण आएको जानकारी दिदै सुरक्षाकर्मी तर्फ १९ जना र बन्दीतर्फ १० जना घाइते भएको बताउनुभयो ।
घाईते प्रहरी मध्ये थिमि वृत्तका प्रहरी निरीक्षक सञ्जिव ओलीको दाहिने हात भाँचिएर मध्यपुर अस्पतालबाट थप उपचारका लागि प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्ज रिफर गरिएको छ । काठमाण्डौँ कारागार दरबन्दी भई हाल परिसर भक्तपुरमा कार्यरत ३४ वर्षीय प्रहरी हवल्दार चन्द्रमाया राईको दाहिने खुट्टा भाँचिएको भक्तपुर अस्पतालमा उपचार भइरहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
घट्नामा थिमि वृत्तका प्रहरी नायव उपरीक्षक रविन श्रेष्ठको दाहिने नली खुट्टामा चोट लागेको, प्रहरी परिसर भक्तपुरका प्रहरी जवान लक्ष्मण खड्का, बरिष्ठ प्रहरी हवल्दार बेलकुमारी बुढाथोकी, प्रहरी हवल्दार सूर्य बस्नेत, हवल्दार ३८ वर्षीय श्यामसुन्दर ठाकुर, प्रहरी जवान पुनम टमाटा, प्रहरी सहायक हवल्दार बादुरे राउत, प्रहरी जवान सन्तोष पचभैया, प्रहरी जवान भरत अड्केजाको भक्तपुर अस्प्ताल, मध्यपुर अस्पताल र भक्तपुर इन्टरनेशनल अस्पतालमा उपचार भएको प्रहरी उपरीक्षक केसीले जानकारी दिएको थियो ।
यसैगरी सशस्त्र प्रहरी बलतर्फ घाइते भएका वरिष्ठ प्रहरी हवल्दार हरिशरण थापा, प्रहरी सहायक हवल्दारहरु माधव अधिकारी, ज्ञानबहादुर महत, प्रहरी जवानहरु राम प्रवेश सिंह, उमेश कुमार कलवार, राधिका थापा, कल्पना श्रेष्ठ, सुदन सुवाल उनीहरु सबैलाई थप उपचारका लागि सशस्त्र प्रहरी अस्पताल बलम्बू रिफर गरिएको छ ।